KRAINY POLSKIE

Wojskowa historia Góry Kalwarii ma swój początek… we wczesnym średniowieczu. Wtedy, w XI wieku, na styku ważnych szlaków handlowych, w pobliżu przeprawy na Wiśle powstaje w Czersku gród. Dzisiaj jest to wieś granicząca z Górą Kalwarią, w XII wieku zaś tu była stolica Księstwa Mazowieckiego. Czersk powstał w miejscu słowiańskiej osady, zbudowany z drewna, kamieni i ziemi, aby chronić wiślaną przeprawę – głównie przed najazdami litewskimi i ruskimi.

W obronie przed Krzyżakami książę Janusz I Starszy rozpoczął w Czersku budowę zamku. Nigdy jednak ta gotycka budowla nie miała dużego znaczenia wojskowego. Zakończono jej budowę w XV wieku, kiedy Wisła zmieniła już swój bieg i odsunęła się od wzgórz zamku o kilka kilometrów! Kiedy kończono jego budowę, stolica była już przeniesiona do pobliskiej prowincjonalnej Warszawy, a później zniszczyli go Szwedzi podczas potopu. Dzisiaj można go zwiedzać – a warto, bo to jedyny gotycki zamek w okolicy Warszawy.

Carska Rosja wybrała Górę Kalwarię

Wisła odsunęła się od Czerska, natomiast nie od sąsiedniej Góry, w której w 1670 roku biskup Wierzbowski założył miasto na planie krzyża – Nową Jerozolimę. Na zakończeniach ramion krzyża powstały klasztory: dominikanów i pijarów. I to właśnie budynki klasztoru pijarów w 1819 roku, kiedy Góra Kalwaria była pod zaborem rosyjskim, przeznaczono na koszary dla carskiego wojska, a dokładniej dla 5 Baterii Artylerii Pieszej Lejbgwardii Cesarskiej. Tak rozpoczęła się wojskowa „kariera” Góry Kalwarii – Rosjanie stacjonowali tu niemal 100 lat, a na ich miejsce weszła polska armia, która opuściła Górę Kalwarię dopiero w 2001 roku. Władze Rosji wybrały to miejsce ze względu na jego położenie: nad Wisłą, na przecięciu szlaków handlowych i blisko Warszawy.

Rosjanie opuścili klasztor pijarów po 20 latach – przenieśli się do klasztoru bernardynów (przy obecnym kościele parafialnym pw. Najświętszej Maryi Panny), znajdującego się na górnym wierzchołku krzyża, przy dzisiejszej ulicy ks. Sajny. Wojsko funkcjonowało tam razem z zakonnikami, jednak za ich udział w powstaniu styczniowym carskie władze skasowały klasztor w 1864 roku. W klasztorze mieszkają dzisiaj marianie (Zgromadzenie Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny), którzy w każdą niedzielę otwierają przepiękny ogród ze stawem i fontanną, znajdujący się za zabytkowymi murami kościoła i klasztoru. Budynki po pijarach w 1840 roku zostały przeznaczone na Dom Przytułku Starców i Kalek. Dzisiaj za charakterystycznym murem z czerwonej cegły funkcjonuje Dom Pomocy Społecznej.

Klasztor dominikanów, który w Nowej Jerozolimie znajdował się na przeciwległym zakończeniu ramion krzyża, nie przetrwał. Zarówno kościół dominikański, jak i budynki klasztorne zostały zniszczone i rozebrane, a na ich miejscu powstał ogromny Plac Musztry, na którym po powstaniu styczniowym stanęła cerkiew wojskowa św. Mikołaja Cudotwórcy, mieszcząca 300 osób, przeznaczona dla 29 Czernihowskiego Pułku Piechoty im. generała feldmarszałka księcia Iwana Dybicza Zabałkańskiego. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę cerkiew stała się Domem Żołnierza, a po opuszczeniu Góry Kalwarii przez wojsko – salą widowiskową Ośrodka Kultury przy ulicy por. Jana Białka 9.