KRAINY POLSKIE

Można by rzec, że opowieść o Osieku pisze się sama. Wieś leżąca na skraju Doliny Noteci, granicy Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego, w krótkim cieniu Dębowej Góry, nieopodal rzeki Łobżonki – czy nie jest to gotowy scenariusz na sukces? Miejsca takie jak to świecą na mapie Wielkopolski wyjątkowo jasno.

Istnieją co najmniej trzy pomysły na wyjaśnienie nazwy tej miejscowości. Zacznijmy od legendy, która głosi, że pierwsi osadnicy obecnego Osieka nad Notecią musieli przedzierać się przez bujnie porośnięte roślinnością pola i lasy. By pozostać na nadnoteckiej ziemi i uczynić z niej pożytek, byli zmuszeni najpierw tę roślinność osiec (skosić). W Słowniku języka polskiego z 1958 r. napisano: osiek to niskie, urodzajne miejsce, które dawniej było łąką. W osieku mak i miotła głuszyły licho zasianą pszenicę. Według rozprawki Dzieje Ziemi Nakielskiej z 1926 r., autorstwa proboszcza Ignacego Gepperta: osiekami nazywano warowne schroniska w pobliżu głównych gościńców, bądź to na wyniesieniach, bądź też na urwiskach, względnie na półwyspach. Przy zakładaniu osieków bardzo uważano na bliskość stojącej lub płynącej wody, dającej nieraz pewną obronę z boku lub z tyłu, niemniej łatwość dowozu żywności lub ucieczki czółnami w czasie pogromu, a zawsze możliwość dostania potrzebnej wody do picia, do przyrządzania posiłku. Kto zna położenie Osieka, ten rozumie doskonale jego pierwotne przeznaczenie. Bez względu na to, która wersja jest tą właściwą, jedno jest pewne: bliskość rzek, bujna roślinność i łagodny klimat to idealne warunki do osiedlenia. To nie przypadek, że właśnie tutaj odkryto ślady człowieka z epoki żelaza.

Odkrycie z Pracza, czyli jak zbudować muzeum
Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią znajduje się w miejscu, w którym przeszło 50 lat temu znaleziono mogiły naszych przodków. O archeologicznym odkryciu zadecydował przypadek. W 1972 r., podczas wykonywania prac budowlanych na wzgórzu morenowym w części Osieka nazywanej Praczem, odkopano wielokomorowy grób skrzynkowy z kilkunastoma popielnicami. Dzięki rozpoczęciu prac wykopaliskowych odsłonięto pochówki ciałopalne od wczesnej epoki żelaza do czasów wpływów rzymskich. W czasie pięcioletnich badań odkryto 581 pochówków, stosy ciałopalne wyłożone warstwą kamieni, gliniane naczynia, pojedyncze narzędzia, broń i ozdoby z brązu. Wykopaliskami objęto obszar o powierzchni 1,5 ha. W 1974 r. założono społeczny komitet budowy Rezerwatu Archeologiczno‑Etnograficznego w Osieku nad Notecią. Po zakończeniu badań archeologicznych zbudowano trzy pawilony prezentujące pradziejowe znaleziska. Pod koniec lat 70. XX w. zaczęto przenosić na teren muzeum ginące przykłady drewnianego budownictwa wiejskiego.